Sáng ngày 28/6/2023, Viện Nghiên cứu Chiến lược Thương hiệu và Cạnh tranh đã tổ chức Diễn đàn “Khuynh hướng tiêu dùng Việt Nam 2023 - Xu hướng và thị trường bán lẻ”. Diễn đàn đã có sự đóng góp ý kiến tham luận của các doanh nghiệp, cơ quan quản lý nhà nước, các Hiệp hội, các chuyên gia về xu hướng phát triển bền vững cho các doanh nghiệp sản xuất, bán lẻ và người tiêu dùng, đồng thời nêu các giải pháp phát triển bền vững trong kinh doanh và tiêu dùng giai đoạn hiện nay và sắp tới.
Khai mạc Diễn đàn, TS. Võ Trí Thành Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chiến lược Thương hiệu và Cạnh tranh nêu rõ vấn đề về xu hướng tiêu dùng hiện nay đã có những thay đổi như thế nào so với giai đoạn đại dịch Covid. Những khó khăn doanh nghiệp phải đối mặt như giảm quy mô sản xuất, cắt giảm nhân công, thiếu vốn, giá đầu vào tăng, nhiều doanh nghiệp phải bán sản phẩm thấp hơn giá vốn hơn 30% để có dòng tiền hoạt động…. Doanh nghiệp phải đối mặt với việc tìm kiếm những cơ hội kinh doanh mới và tìm cách bán được sản phẩm. Đảng và Chính phủ đã có nhiều chính sách hỗ trợ doanh nghiệp như việc tháo gỡ các rào cản về pháp lý nhằm thúc đẩy đầu tư sản xuất kinh doanh, hỗ trợ giảm chi phí cho doanh nghiệp, giúp doanh nghiệp tiếp cận được các nguồn vốn ưu đãi, mở rông thị trường trong nước, thúc đẩy chuyển đổi số trong doanh nghiệp….trong đó đặc biệt chú trọng đến vấn đề kích cầu tiêu dùng, giảm thuế VAT… Từ đó giúp cho các nhà hoạch định chính sách đưa ra các chính sách thiết thực, tác động hiệu quả tới thị trường bán lẻ cũng như xu hướng phát triển bền vững thị trường bán lẻ. Diễn đàn đem lại lợi ích thiết thực nhất cho cả nhà sản xuất và người tiêu dùng khi xu hướng phát triển bền vững ngày càng gia tăng nhanh chóng.
Mở đầu, Bà Đặng Thúy Hà, Giám đốc bộ phận Consumer Insight NielsenIQ Việt Nam đã trình bày bài tham luận về “Xu hướng phát triển bền vững, cơ hội nào cho các doanh nghiệp bán lẻ và sản xuất”. Trong bài tham luận đã trình bày về nhu cầu phát triển bền vững của người tiêu dùng và tương lai phát triển bền vững của doanh nghiệp sản xuất và bán lẻ. Những con số thực tế đã cho thấy hiện trạng biến đổi khí hậu đã và đang để lại nhiều hậu quả nặng nề đối với cuộc sống con người trên quy mô toàn cầu. Thiên tai, thiên tai do biến đổi khí hậu, lũ lụt và bão tăng trên dưới 50% giai đoạn 2000-2019 so với giai đoạn 1980-1999. Số lượng người chịu ảnh hưởng từ 3,25 triệu người lên 4,2 triệu người với tổn thất kinh tế là từ 1,63 tỉ USD lên 2,97 tỉ USD. Hiện nay, nhiều doanh nghiệp đi theo xu hướng phát triển bền vững do 3 yếu tố thúc đẩy chính như nhu cầu tiêu dùng bền vững của ngời tiêu dùng gia tăng, chi phí của doanh nghiệp gia tăng do tác động của biến đổi khí hậu và chính phủ thắt chặt quản lý. Theo thời gian, người tiêu dùng càng coi trọng yếu tố bền vững khi mua sắm. Phía doanh nghiệp gặp nhiều khó khăn khi phát triển theo xu hướng này, doanh nghiệp phải tìm ra những chiến lược để phát triển bền vững. Bên cạnh đó các nhà quản lý cần sử dụng các công cụ tài chính, tài khóa phù hợp trong quản lý. Người tiêu dùng luôn xem xét vấn đề về sức khỏe, thói quen tiêu dùng, lựa chọn doanh nghiệp có giả cả phù hợp, có sản phẩm chất lượng. Tuy nhiên, trong những năm gần đây các yếu tố thuộc doanh nghiệp được người tiêu dùng rất quan tâm như doanh nghiệp đã đóng góp cho xã hội như thế nào, có phát triển bền vững hay không. Những nỗ lực của người tiêu dùng luôn hướng tới xã hội phát triển bền vững trong đó không thể thiếu sự phát triển bền vững của các doanh nghiệp và phát triển bền vững trong xu hướng tiêu dùng như việc tiết kiệm điện, tìm kiếm nguồn nguyên liệu thay thế bảo vệ môi trường, sử dụng bao bì sản phẩm thân thiện môi trường… Mặc dù những nhóm tiêu dùng khác nhau có những suy nghĩ và hành động khác nhau nhưng nhìn chung người tiêu dùng khá kỳ vọng vào các doanh nghiệp mang đến các sản phẩm tốt, an toàn cho sức khỏe và bảo vệ môi trường.
Ngành bán lẻ sẽ phát triển bền vững trong tương lai, những nhà bán lẻ luôn đưa ra những cam kết giúp người tiêu dùng trong quá trình tiêu dùng góp phần vào phát triển bền vững. Một số mô hình cửa hàng bán lẻ trong tương lai như Carrefour là mô hình cửa hàng bán lẻ sinh thái tại Dubai, Pick n Pay là chuỗi siêu thị lớn đầu tiên ở Nam Phi xây dựng mô hình giải pháp canh tác hiện đại bền vững, Ứng dụng khuyến khích khách hàng tiêu dùng bền vững như Ứng dụng Sustained Choice cho phép người tiêu dùng quét mã vạch để truy xuất nguồn gốc, Câu lạc bộ khách hàng thân thiết Klub HemKop ở Thụy Điển giúp người tiêu dùng được thưởng cho các lựa chọn tiêu dùng bền vững.
Trong Diễn đàn, Ông Đỗ Văn Việt, Ban phát triển nguồn nhân lực Vecom và Ông Bùi Cao Học CEO&Founder công ty TNHH Công nghệ CloudGO đã phân tích và làm rõ xu hướng hiện nay về Smart E - commerce cũng như việc chuyển đổi số cho các doanh nghiệp lĩnh vực bán lẻ. Thương mại điện tử Việt Nam và thế giới có tốc độ tăng trưởng cao, các sàn TMĐT phát triển bùng nổ. Thị trường TMĐT tại Đông Nam Á và Việt Nam dự kiến trong 3 năm tốc độ tăng trưởng của ngành Ecom đạt 17% từ năm 2022 đến năm 2025. Tại Việt Nam, dự kiến đến 2025 tăng trưởng doanh thu dự kiến đạt 32 Tỷ đô với tỷ lệ tăng trưởng gấp 2 lần so với năm 2022 là 37%. Phát triển đa kênh tiếp cận TMĐT như Web/App, Social media, sàn TMĐT, offline như POS(OMO) với sự tham gia của các ngành bán lẻ, thời trang, tài chính ngân hàng, du lịch…
Về vấn đề chuyển đổi số trong các doanh nghiệp cho thấy nhiều doanh nghiệp chưa thực sự nắm bắt và phát triển được theo xu hướng này mặc dù hành vi khách hàng hiện nay đã có nhiều thay đổi. Doanh nghiệp cần thay đổi để thích nghi với xu hướng phát triển bền vững. Bán hàng đa kênh là một xu hướng, trào lưu không thể đảo ngược.Các kênh này phải liên kết được với nhau có sự đan xen giữa online và offline. Khi đó doanh nghiệp buộc phải thay đổi, cần có những sản phẩm trên các website để khách hàng có thể tìm hiểu, mua sắm online. Trong ngành bán lẻ còn gặp nhiều vấn đề trước bán, trong bán và sau bán như việc chưa đo lường được hiệu quả marketing, chưa thu thập được dữ liệu khách hàng tự động, chưa có hệ thống xử lý đơn hàng đa kênh, chưa tích hợp với các hệ thống bên trong và bên ngoài, chưa thể chăm sóc khách hàng đa kênh tập trung…Đa số các doanh nghiệp đang trong quá trình chuyển đổi số chứ chưa ở giai đoạn cuối của chuyển đổi số, cần có các giải pháp chuyển đổi số từ việc đưa ra mục tiêu, quá trình và các giải pháp trong đó có giải pháp chuyển đổi số tinh gọn.
Bà Lê Việt Nga, Phó Vụ trưởng Vụ thị trường trong nước, Bộ Công Thương, đại diện cho cơ quan quản lý Nhà nước thuộc Bộ Công Thương đã nhấn mạnh rằng qua thực tế hiện nay và qua Diễn đàn cho thấy các chiến lược, chính sách phát triển thị trường trong nước do Bộ Công Thương soạn thảo và áp dụng vào thực tế đã được các doanh nghiệp và người tiêu dùng tiếp nhận, ủng hộ và đóng góp vào sự phát triển chung. Chính phủ cũng đã có những chính sách tiếp tục đồng hành, hỗ trợ doanh nghiệp bán lẻ trong việc phát triển bền vững. Thị trưởng trong nước tăng trưởng mạnh với hai con số trong những năm gần đây, tiêu dùng là một trong 3 trụ cột phát triển, do vậy có nhiều chương trình, đề án hỗ trợ về tiêu dùng. Người tiêu dùng hiện nay có thu nhập tốt hơn và được mua những sản phẩm có chất lượng tốt nhất từ các tập đoàn bán lẻ lớn trên thế giới. Tính an sinh xã hội khi phân phối hàng hóa trong nước gia tăng thông qua các chương trình mục tiêu quốc gia phát triển sản phẩm mới, các đề án phát triển thị trường vùng sâu, vùng xa, các chương trình bình ổn thị trường. Ngoài ra, xu hướng xanh ngày càng lan tỏa và mở rộng từ các ngành như dệt may, logistics, dược liệu…
Các bài tham luận về “Xu hướng tiêu dùng sản phẩm nông sản sạch và các kênh phân phối tiềm năng” và “Phát triển tiêu dùng xanh tại Việt Nam” do Ông Nguyễn Minh Tiến, Giám đốc Trung tâm Xúc tiến Thương mại nông nghiệp và Bà Trịnh Nguyễn Ngọc Linh, Quản lý cấp cao Dự án Intage Việt Nam trình bày đã nêu rõ xu hướng thực phẩm an toàn, có nguồn gốc tự nhiên, thân thiện với môi trường trở nên phổ biến và trở thành xu hướng tiêu dùng hiện đại. Đây là xu thế tất yếu không chỉ ở Việt Nam mà trên toàn thế giới. Năm 2000, thị trường sản phẩm hữu cơ chỉ đạt 18 tỷ USD, đến năm 2018, doanh thu đã vượt mốc 100 tỷ USD, năm 2021, thị trường đã tăng mạnh lên 188 tỷ USD và đạt 208 tỷ USD năm 2022.
Tại Việt Nam, xu hướng tiêu dùng sản phẩm nông sản sạch cũng không nằm ngoài hướng đi chung của thế giới do Việt Nam có một số yếu tố thuận lợi như: Thu nhập của người tiêu dùng tăng; nền sản xuất phát triển cả về chất lượng, số lượng, phong phú về chủng loại và thân thiện môi trường; các kênh phân phối đang được phát triển đa dạng và hiện đại; nhận thức của người tiêu dùng được nâng cao và Nhà nước đã đưa ra chính sách phù hợp hỗ trợ cho sản xuất nông nghiệp như Nghị định 109/2018/NĐ-CP về nông nghiệp hữu cơ, trong đó quy định cụ thể chính sách khuyến khích phát triển nông nghiệp hữu cơ; Quyết định số 919/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về phê duyệt chương trình mỗi xã phường một sản phẩm giai đoạn 2021-2025. Đây là giải pháp trong triển khai thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới với trọng tâm của Chương trình OCOP là phát triển sản phẩm nông nghiệp, phi nông nghiệp, dịch vụ có lợi thế ở mỗi địa phương theo chuỗi giá trị…
Xu hướng tiêu dùng xanh với 5 trụ cột có tỉ lệ:Tiết kiệm chi phí và sử dụng bền vững, sự quan tâm tới an toàn và sức khỏe 84%, nhận thức về tác động tới môi trường 83%, vấn đề đạo đức và trách nhiệm xã hội 71%, tác động của xu hướng và người có sức ảnh hưởng 68%. Trong đó 95% người tiêu dùng đã có nhận biết về tiêu dùng xanh nhưng vẫn còn 23% chưa thực sự quan tâm, đây là một tỉ lệ khá cao và là cơ hội cho các doanh nghiệp trong xu hướng tiêu dùng xanh, các doanh nghiệp đưa ra các sản phẩm thân thiện với môi trường, từ đó doanh nghiệp và nhà bán lẻ sẽ gia tăng doanh thu, lợi nhuận khi đáp ứng được nhu cầu tiêu dùng theo xu hướng tiêu dùng xanh hiện nay.
Sau khi trao đổi, chia sẻ từ phía các doanh nghiệp về chủ đề của Diễn đàn, TS. Võ Trí Thành đã tóm tắt lại các vấn đề của Diễn đàn, nội dung đi vào vấn đề thực tiễn khi phân tích và đưa ra xu thế phát triển bền vững của thế giới cũng như ở Việt Nam. Từ đó, đem lại lợi ích cho người tiêu dùng cũng như Chính phủ đã đưa ra các chính sách phát triển phù hợp. Tuy nhiên, hiện nay nổi bật lên tính thị trường khi các doanh nghiệp luôn phải đạt được yêu cầu về chất lượng theo xu hướng bền vững đáp ứng nhu cầu người tiêu dùng và được người tiêu dùng chấp nhận. Sự phát triển mạnh mẽ của các Hiệp định thương mại tự do (FTA) đã đưa ra các quy định, quy tắc chặt chẽ và những điều này đã được chuyển hóa vào các chính sách thúc đẩy phát triển thị trường nói riêng và phát triển kinh tế nói chung. Nhờ có kỷ nguyên số, phát triển công nghệ số, kinh tế tuần hoàn giúp doanh nghiệp nắm bắt được các cơ hội cũng như phát triển kịp với xu hướng. Kết thúc Diễn đàn, TS. Võ Trí Thành cảm ơn các diễn giả, các nhà khoa học, đại diện các doanh nghiệp, các cơ quan báo chí đã tham gia và đóng góp ý kiến để cùng nhận định và làm rõ khuynh hướng tiêu dùng bền vững tại Việt Nam cũng như xu hướng phát triển bền vững thị trường bán lẻ hiện nay và trong những năm sắp tới.
Một số hình ảnh của diễn đàn
TS. Trần Thị Thu Hiền
Phòng Thông tin và xúc tiến thương mại - VIOIT