1. Khái niệm về thuận lợi hóa thương mại
- Thương mại: là hoạt động trao đổi, mua bán đem lại lợi ích cho các bên tham gia; hoạt động trao đổi mua bán hàng hóa là hoạt động khởi nguồn và quan trọng nhất của thương mại.
- Thương mại quốc tế của một nước bao gồm những nội hàm chủ yếu: Thương mại quốc tế của một nước hình thành và phát triển dựa trên nền tảng lý thuyết cơ bản là lợi thế so sánh và chi phí cơ hội của nước đó khi tham gia phân công lao động quốc tế; Thương mại quốc tế chiếm giữ vị trí trung tâm trong quan hệ kinh tế quốc tế của một quốc gia trong bối cảnh toàn cầu hóa, hội nhập kinh tế quốc tế sâu sắc và sự phát triển mạnh mẽ của khoa học công nghệ trên thế giới hiện nay; Xuất nhập khẩu là những hoạt động chủ yếu của thương mại quốc tế và trên thực tế, được đồng nhất với thương mại quốc tế; Cho tới nay, xuất nhập khẩu hàng hoá vẫn chiếm phần quan trọng nhất trong thương mại quốc tế của các quốc gia bất chấp sự tăng trưởng nhanh hơn của xuất nhập khẩu dịch vụ.
- Quan hệ thương mại hàng hóa giữa hai nước là một hình thức chủ yếu của quan hệ kinh tế quốc tế giữa hai nước, trong đó diễn ra các hoạt động mua bán, xuất nhập khẩu hàng hóa lẫn nhau giữa hai nước trên cơ sở lợi thế so sánh và chi phí cơ hội của từng nước khi tham gia phân công lao động quốc tế với nước đối tác và các nước khác trên thế giới.
- Phát triển quan hệ thương mại hàng hóa giữa hai nước là sự tăng thêm về quy mô, gia tăng về tốc độ và nâng cao chất lượng, hiệu quả của xuất nhập khẩu hàng hóa giữa hai nước trong một thời kỳ nhất định.
2. Nội dung phát triển quan hệ thương mại hàng hóa giữa hai nước
Phát triển thương mại hàng hóa hai chiều giữa hai nước là việc chính phủ và doanh nghiệp hai bên nỗ lực thực hiện các biện pháp, chính sách nhằm gia tăng quy mô và tốc độ xuất nhập khẩu hàng hóa, như tăng số lượng, khối lượng mặt hàng, giá trị kim ngạch xuất nhập khẩu hàng hóa, tăng về số lượng các doanh nghiệp tham gia xuất nhập khẩu, tăng về cường độ hay tần suất xuất nhập khẩu hàng hóa giữa hai bên... Đồng thời, chính phủ và doanh nghiệp hai bên nỗ lực thực hiện các biện pháp, chính sách nhằm nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả và sức cạnh tranh của hàng hóa xuất nhập khẩu của hai bên, thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu hàng hóa xuất nhập khẩu giữa hai bên theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa, củng cố các yếu tố cho phát triển xuất nhập khẩu bền vững, cải thiện và nâng cao chất lượng thể chế xuất nhập khẩu của mỗi bên và khung thể chế xuất nhập khẩu chung nhằm đạt được mục tiêu phát triển xuất nhập khẩu bền vững của từng bên và giữa hai bên.
3. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển quan hệ thương mại hàng hóa giữa hai nước
Các yếu tố quốc gia
- Điều kiện tự nhiên: Điều kiện tự nhiên như vị trí địa lý, địa hình, đất đai, khí hậu, tài nguyên... có ảnh hưởng rất lớn đến quan hệ thương mại hàng hóa giữa hai nước, bởi những yếu tố này trực tiếp tác động đến sản xuất hàng hóa, đến khoảng cách địa lý, điều kiện vận chuyển và logistics hàng hóa xuất nhập khẩu của quốc gia. Một nước nằm ở vị trí địa lý thuận lợi, có biển và nằm trên những tuyến đường hàng hải quan trọng sẽ có điều kiện thuận lợi rất lớn để phát triển quan hệ thương mại với nước ngoài. Trái lại, những nước không có biển chẳng hạn, sẽ gặp khó khăn hơn trong quan hệ thương mại với nước ngoài vì hàng hóa xuất nhập khẩu (chủ yếu vận tải bằng đường biển) phải quá cảnh qua một nước khác. Các yếu tố khác như tài nguyên thiên nhiên, khí hậu, đất đai... cũng là những yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến phát triển quan hệ thương mại của một nước với một đối tác thương mại. Khu vực Trung Đông giàu dầu mỏ đã trở nên thịnh vượng trong một thời kỳ dài nhờ thu nhập từ xuất khẩu tài nguyên...
- Điều kiện kinh tế, thị trường: Một nước có kinh tế phát triển, có nguồn lực dồi dào từ vốn, khoa học, kỹ thuật và công nghệ, hạ tầng cơ sở và con người, thị trường trong nước phát triển với quy mô lớn, trình độ cao sẽ tạo nền tảng thuận lợi cho phát triển quan hệ thương mại với nước khác. Kinh tế phát triển sẽ tạo ra nguồn cung lớn, có chất lượng cao các hàng hóa và dịch vụ cho xuất khẩu, đồng thời nâng cao sức cạnh tranh của hàng hóa, dịch vụ sản xuất trong nước so với các sản phẩm nhập khẩu nhờ vào chất lượng, uy tín, thương hiệu và chi phí mang tính cạnh tranh. Một thị trường phát triển còn tạo ra và dẫn dắt các chuỗi cung ứng/giá trị khu vực/toàn cầu, tham gia đầu tư trực tiếp và gián tiếp ra nước ngoài, trở thành tâm điểm của các luồng trao đổi thương mại quốc tế... Trên cơ sở đó, nước này càng có lợi thế cạnh tranh và củng cố vị thế trong đàm phán, ký kết các thỏa thuận thương mại song phương và đa phương với các đối tác nước ngoài.
- Chính sách kinh tế thương mại: Phát triển quan hệ xuất nhập khẩu của một nước với nước ngoài cần đảm bảo một khung khổ thể chế và năng lực thể chế phù hợp mới có thể thực hiện hiệu quả và đạt được mục tiêu chính sách đặt ra. Trong bối cảnh toàn cầu hóa và tự do hóa thương mại ngày nay, việc xây dựng và hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường, thực hiện chính sách mở cửa nền kinh tế và tăng cường hội nhập kinh tế quốc tế là điều kiện tiên quyết để phát triển quan hệ thương mại của quốc gia với nước ngoài. Thể chế kinh tế thị trường hoàn thiện sẽ giúp cho nền kinh tế vận hành hiệu quả, khuyến khích tự do cạnh tranh và giúp phân bổ nguồn lực của quốc gia trở nên phù hợp và hiệu quả. Thể chế kinh tế thị trường hiện đại cũng là cơ sở quan trọng nhất để phát triển quan hệ thương mại với nước ngoài trên cơ sở những luật chơi của thương mại thế giới ngày nay. Trong bối cảnh toàn cầu hóa và khu vực hóa ngày càng sâu sắc, các nền kinh tế ngày càng trở nên tùy thuộc lẫn nhau như hiện nay, không một nước nào có thể phát triển được nếu đóng cửa với thế giới bên ngoài. Vì vậy, việc thực hiện chính sách mở cửa, tự do hóa thương mại và hội nhập kinh tế quốc tế là điều kiện đầu tiên để một nước phát triển quan hệ thương mại với nước ngoài nhằm đảm bảo phát triển kinh tế, xã hội đất nước.
- Môi trường kinh doanh: Để phát triển quan hệ xuất nhập khẩu của một nước với đối tác cần đảm bảo một môi trường kinh doanh thuận lợi, thông thoáng, minh bạch để cho doanh nghiệp - với tư cách là đơn vị kinh tế tự chủ, tự chịu trách nhiệm - được đối xử bình đẳng và có điều kiện phát huy hết khả năng của mình. Trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế thì môi trường kinh doanh trong nước phải tương thích với môi trường kinh doanh quốc tế.
Các yếu tố quốc tế
- Tự do hóa thương mại và hội nhập kinh tế quốc tế: Tự do hóa thương mại và hội nhập kinh tế ảnh hưởng đến quan hệ xuất nhập khẩu giữa các quốc gia trên hai mặt. Tự do hóa thương mại và hội nhập kinh tế quốc tế phát huy tác động tích cực, góp phần thúc đẩy tăng trưởng xuất nhập khẩu về quy mô và nâng cao chất lượng tăng trưởng xuất nhập khẩu giữa các nước. Tự do hoá thương mại góp phần cải thiện năng suất tổng hợp các yếu tố (TFP), thúc đẩy cạnh tranh, qua đó tác động tích cực đối với công nghiệp hóa, tăng trưởng và phát triển kinh tế. Tự do hóa thương mại cũng có thể ảnh hưởng tiêu cực tới quan hệ thương mại hàng hóa giữa các quốc gia, khiến các nước này bị lệ thuộc vào sự thay đổi của thị trường thế giới. Tính bất định có xu hướng ngày càng gia tăng của thị trường thế giới làm cho xuất khẩu khó có thể duy trì được tốc độ tăng trưởng ổn định, bên cạnh áp lực cạnh tranh cũng ngày càng lớn hơn. Mặt khác, sự bùng nổ của các hiệp định thương mại tự do sẽ dẫn đến những thay đổi lớn và sự chuyển hướng các luồng thương mại trên thế giới, tác dụng tạo dựng thương mại là rất lớn từ những cam kết mở cửa thị trường và cải cách sâu rộng, nhưng bên cạnh đó là tác động chệch hướng thương mại có nguy cơ ảnh hưởng tiêu cực tới xu hướng tự do hóa thương mại toàn cầu và làm giảm trao đổi thương mại của các nước không tham gia FTA. Vì vậy, tham gia các hiệp định thương mại tự do, đặc biệt là các FTA thế hệ mới sẽ ảnh hưởng rất lớn đến quan hệ thương mại giữa hai nước.
- Sự phát triển của khoa học kỹ thuật và công nghệ trên thế giới: Dưới sự tác động của cuộc cách mạng KHCN hiện đại, mà nền tảng là cách mạng thông tin, mạng internet, tốc độ vận động của các quá trình kinh tế, xã hội ngày càng cao, với gia tốc ngày càng lớn, tạo ra các lợi thế cũng như rủi ro phát triển mới về mức độ và tính chất. Thương mại điện tử, thương mại kỹ thuật số và mạng internet bùng nổ sẽ làm thay đổi căn bản thương mại thế giới và trở thành động lực cho phát triển kinh tế thế giới nói chung và XNK hàng hóa giữa hai nước nói riêng.
- Sự nổi lên của nhiều vấn đề mang tính toàn cầu như thiên tai, khủng bố, biến đổi khí hậu… những vấn đề này chủ yếu ảnh hưởng tiêu cực tới phát triển kinh tế, thương mại quốc tế nói chung và XNK hàng hóa giữa các nước nói riêng. Để giải quyết những vấn đề này đòi hỏi những nỗ lực phối hợp chính sách và sự gia tăng trách nhiệm của các quốc gia, của cộng đồng quốc tế nhằm ổn định tình hình thế giới, tạo môi trường thuận lợi cho phát triển kinh tế thế giới nói chung và XNK hàng hóa giữa hai nước nói riêng. (Còn tiếp)
ThS. Lương Thanh Hải
Phòng Thông tin và xúc tiến thương mại -VIOIT