Nguồn năng lượng từ tài nguyên hóa thạch trên Trái đất đang vơi dần cộng thêm vấn nạn ô nhiễm môi trường ngày càng nghiêm trọng khiến nhiều hãng xe trên thế giới chuyển hướng sang sản xuất xe điện để thay thế cho xe dùng động cơ đốt trong như một xu thế tất yếu.
Việt Nam đã và đang sẵn sàng tham gia vào cuộc đua “di chuyển bền vững”, hướng đến việc chuyển đổi hoàn toàn các phương tiện di chuyển sang sử dụng năng lượng xanh vào năm 2050, nhằm đạt được mục tiêu phát thải ròng bằng 0. Tuy nhiên, đây không phải là một cuộc đua dễ thở. Trước xu thế điện khí hoá đang bùng nổ, tại COP26 và COP27 Việt Nam cũng đã có những cam kết mạnh mẽ sẽ không đứng ngoài xu hướng này. Trước tình hình đó, trong 2 năm trở lại đây, nhiều hãng xe đã và đang giới thiệu những dòng sản phẩm động cơ điện, sử dụng năng lượng sạch tại thị trường Việt.
1. Xu hướng phát triển xe điện trên thế giới
Theo số liệu từ công ty chuyên nghiên cứu, phân tích ngành công nghiệp ô tô JATO Dynamics, xe điện chiếm 6% tổng lượng xe bán ra trên toàn thế giới năm 2021 - tăng gần gấp đôi so với mức 3,1% của năm 2020. Cụ thể, năm 2021, khoảng 4,2 triệu chiếc xe điện được bán ra trên toàn cầu, tăng mạnh so với doanh số 2,01 triệu chiếc năm 2020. Theo dữ liệu của công ty nghiên cứu MarkLines Co tại Tokyo (Nhật Bản), doanh số bán xe điện toàn cầu năm 2022 thậm chí còn tăng 66,6% so với năm 2021, lên mức 7,26 triệu xe. Đáng chú ý, thị phần xe điện đã chiếm 9,5% tổng doanh số bán xe toàn cầu trong năm 2022.
Tại Trung Quốc, doanh số bán xe điện tăng khoảng 80%, lên 4,53 triệu chiếc vào năm 2022. Trong khi các nước châu Âu bao gồm Đức và Anh, lượng xe điện bán ra tăng khoảng 30%, đạt 1,53 triệu xe.
Bảng 1: Doanh số Top 5 các hãng sản xuất ô tô điện thế giới năm 2022
Nguồn: INSIDEEVS.
Ở châu Âu, hãng xe điện Jaguar đang lên kế hoạch chỉ bán xe điện từ 2025, Volvo là từ 2030 và hãng xe Anh Lotus đặt mục tiêu chỉ sản xuất xe điện từ 2028. Theo Volkswagen, 70% doanh số của hãng sẽ là xe điện kể từ năm 2030. Nhiều chính phủ trên thế giới cũng đặt mục tiêu cấm bán ôtô động cơ đốt trong. Sự chấm dứt của ôtô xăng dầu được cho là không tránh khỏi, và liên quan tới nhiều yếu tố, trong đó yếu tố quyết định là công nghệ, và mọi thứ đều đang diễn ra rất nhanh.
2. Xe máy điện mở đường, dẫn lối cho sự phát triển của ô tô điện
Là quốc gia có lượng xe máy chiếm ưu thế trên đường phố, Việt Nam đã thúc đẩy ngành công nghiệp xe máy điện không ngừng phát triển. Theo Bộ Công Thương, doanh số tiêu thụ xe máy điện tại Việt Nam đã tăng khoảng 30% - 35% trong những năm gần đây, đưa Việt Nam trở thành thị trường xe máy điện (E2W) lớn nhất khu vực ASEAN và lớn thứ 2 toàn cầu, chỉ sau Trung Quốc.
Trước những tác động từ giá xăng dầu tăng cao và những vấn đề về môi trường đang ngày càng được người tiêu dùng quan tâm, doanh số tiêu thụ xe máy điện tại Việt Nam được dự đoán sẽ sớm vượt qua xe máy xăng (Theo báo cáo từ motorcycledata). Số liệu từ Vero IQ (Một đơn vị tư vấn truyền thông thương hiệu) cũng chỉ ra, tỷ lệ người dùng tìm kiếm về xe máy điện tăng trưởng hàng năm là 71% (số liệu thống kê từ tháng 1/2019 đến tháng 3/2023). Điều này cho thấy người tiêu dùng Việt Nam đang dần xem xe điện là phương tiện di chuyển thân thiện với môi trường.
Đây cũng là lý do khiến nhiều thương hiệu xe máy điện nổi tiếng đổ bộ vào thị trường Việt Nam. Gần đây nhất là vào tháng 1/2023, hãng xe máy điện Yadea có trụ sở tại Trung Quốc, được đánh giá là nhà sản xuất xe máy điện lớn nhất thế giới, đã đầu tư 100 triệu USD vào nhà máy lắp ráp đặt tại Bắc Giang với năng suất dự kiến đạt 2 triệu xe máy điện mỗi năm.
Sự thành công của thị trường xe máy điện tại Việt Nam giống như một ngọn đuốc hy vọng, mở ra nhiều cơ hội cho các thương hiệu ô tô điện gia nhập vào đường đua “di chuyển bền vững” này.
Hình 1: Báo cáo thống kê doanh số bán ra ô tô điện trên thế giới giai đoạn 2016-2023
Nguồn: Phân tích của IEA (Cơ quan năng lượng quốc tế) dựa trên Khối lượng EV
Có thể thấy, thị trường xe điện tại Việt Nam đang ngày càng sôi động khi có sự góp mặt của nhiều nhà sản xuất ô tô lớn với các chính sách thúc đẩy bán hàng từ phân khúc xe phổ thông đến phân khúc xe sang cao cấp như VinFast - nhà sản xuất ô tô điện lớn trong nước, Mercedes-Benz với dòng xe thuần điện EQS, hay phân khúc xe sang như BMW, Porsche, Audi, Volvo cũng đã lần lượt giới thiệu danh mục xe điện tại Việt Nam…
- VinFast - nhà sản xuất ô tô điện lớn trong nước tại Việt Nam, đã lắp đặt các trạm sạc trong 63 tỉnh thành đồng thời thúc đẩy phát triển dịch vụ xe ôm công nghệ thuần điện và dịch vụ taxi thuần điện. Bên cạnh dãy sản phẩm ô tô điện hiện có, VinFast sẽ ra mắt mẫu xe điện nhỏ gọn cạnh tranh với mẫu Wuling Hongguang Mini EV từ TMT của Trung Quốc, dự kiến sẽ có mặt tại Việt Nam vào cuối năm 2023.
- Vào cuối năm 2022, Mercedes-Benz Việt Nam đã ra mắt dòng xe thuần điện EQS đầu tiên tại Việt Nam. Trong năm 2023, Mercedes-Benz sẽ đưa thêm 3 mẫu SUV thuần điện về Việt Nam, bao gồm EQB SUV – SUV hạng sang cỡ nhỏ, EQE SUV - SUV hạng sang cỡ trung, và EQS SUV – SUV hạng sang cỡ lớn.
- Các thương hiệu lớn trong phân khúc xe sang như BMW, Porsche, Audi, Volvo cũng lần lượt giới thiệu những mẫu xe điện cũng như chiến lược hoàn thiện danh mục xe điện của họ tại thị trường Việt Nam trong tương lai gần.
- Nhà sản xuất Audi cũng cung cấp dịch vụ sạc nhanh cho 2 showroom của hãng tại Thành phố Hồ Chí Minh, trong đó, phòng chờ sạc nhanh tại Quận 1 được miễn phí sử dụng trong năm 2023.
- Startup xe điện Selex Smart Electric Vehicle JSC (Selex Motors) có trụ sở tại Hà Nội, đã huy động vốn thành công 3 triệu USD bằng trái phiếu chuyển đổi từ các nhà đầu tư hiện tại là Công ty đầu tư mạo hiểm ADB Ventures của Ngân hàng Phát triển châu Á, Schneider Electric Energy Access Asia, Touchstone Partners và Sopoong Ventures.
- Nhà sản xuất bánh xe hàng đầu Bridgestone sẽ tung ra sản phẩm mới sử dụng công nghệ Enliten cuối năm 2023. Công nghệ này hứa hẹn mang đến một bánh xe xanh hơn, bền hơn, nhẹ hơn nhưng vẫn đảm bảo khả năng chịu tải và êm ái ngay cả khi bẻ lái.
3. Tiềm năng và cơ hội phát triển của ô tô điện
Trong những năm gần đây, tình hình phát triển kinh tế xã hội của Việt Nam tương đối ổn định và có nhiều dấu hiệu khởi sắc khiến Việt Nam trở thành một thị trường tiềm năng để phát triển ô tô nói chung và xe động cơ điện nói riêng. Tuy nhiên, tỷ lệ sở hữu ô tô của Việt Nam vẫn còn thấp hơn nhiều so với các nước trong khu vực, mới chỉ ở mức 46 ô tô/1.000 người. Con số này chỉ bằng 1/10 của Thái Lan và 1/20 của Malaysia. Đây được coi là cơ hội để các hãng xe ô tô đầu tư, phát triển sản xuất tại Việt Nam.
Trong khi, giá dầu thế giới phụ thuộc rất lớn vào biến động địa chính trị. Các tổ chức quốc tế dự báo thị trường nhiên liệu này liên tục thay đổi. Điều này sẽ ảnh hưởng lớn tới quyết định mua ô tô của người tiêu dùng trên thế giới nói chung và Việt Nam nói riêng.
Chính phủ đã có những chính sách ưu đãi về thuế với ô tô điện rất kịp thời. Từ ngày 1/3/2022, Chính phủ quyết định giảm thuế tiêu thụ đặc biệt về 3% đối với các dòng xe dưới 9 chỗ (trước sửa đổi là 15%) nhằm thúc đẩy ô tô điện phát triển tại Việt Nam. Ô tô điện chạy pin cũng được miễn thuế trước bạ trong 3 năm, bắt đầu từ 1/3/2023 theo Nghị định số 10/2023/NĐ-CP ngày 15/1/2023. Trong 2 năm tiếp theo, mức thu này sẽ bằng 50% so với mức thu của các loại xe xăng, dầu có cùng số chỗ ngồi.
Vào tháng 12 năm 2021, VinFast đã ra mắt mẫu xe điện VF e34 đầu tiên được sản xuất tại Việt Nam và cũng là chiếc xe điện đầu tiên được mở bán trong nước. Thời điểm lịch sử này đánh dấu sự khởi đầu cho một kỷ nguyên mới của ngành công nghiệp ô tô Việt Nam. Đến tháng 8 năm 2022, theo số liệu thống kê từ Cục Đăng kiểm Việt Nam, cả nước có gần gần 3.000 chiếc ô tô điện đã được sản xuất lắp ráp, nhập khẩu.
Hiệp hội Nhà sản xuất ô tô Việt Nam (VAMA) dự báo rằng Việt Nam sẽ đạt mốc 1 triệu xe điện vào khoảng năm 2028 và khoảng 3,5 triệu xe điện vào năm 2040. Theo tổ chức nghiên cứu thị trường - 6Wresearch, quy mô thị trường xe điện Việt Nam được dự kiến sẽ đạt tỷ suất tăng trưởng hàng năm (CAGR) 22,9% trong giai đoạn 2020-2025.
Tuy nhiên, Các dự báo này cũng tạo ra một thách thức lớn khi doanh số tiêu thụ xe điện tại Việt Nam chỉ chiếm 0,7% so với toàn khu vực Đông Nam Á (theo số liệu Quý 3/2022 của hãng nghiên cứu thị trường - Statista) và các chính sách khuyến khích tiêu thụ xe điện từ Chính phủ được kỳ vọng sẽ thúc đẩy người tiêu dùng Việt Nam sử dụng xe điện nhiều hơn
3.1. Chính sách thuế thúc đẩy tăng trưởng “xe xanh”
Để phát huy vai trò của các chính sách thuế trong việc khuyến khích phát triển “xe xanh”, Chính phủ đã ban hành mức nộp lệ phí trước bạ của ô tô điện chạy pin là 0% trong 3 năm, kể từ ngày 1/3/2022. Sau 3 năm, mức lệ phí này sẽ chỉ còn 50% so với xe xăng truyền thống.
Ngoài ra, Chính phủ cũng ban hành chính sách giảm thuế tiêu thụ đặc biệt đối với ô tô điện xuống chỉ còn 1%-3%, áp dụng đến hết tháng 2 năm 2027. Đây được xem là những tín hiệu tích cực, nhằm thúc đẩy ô tô điện phát triển tại Việt Nam.
Chính sách giảm thuế tiêu thụ đặc biệt ô tô điện được đánh giá là có tác động tích cực đến doanh nghiệp sản xuất và người tiêu dùng. Nhờ việc hỗ trợ từ việc giảm thuế tiêu thụ đặc biệt sẽ giúp doanh nghiệp giảm gánh nặng về thuế, từ đó, cung ứng ra thị trường những dòng xe với mức giá tốt hơn. Người tiêu dùng từ đó cũng cơ hội mua xe điện với giá tiết kiệm hơn.
Tại dự án Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt sửa đổi (dự kiến thông qua năm 2024), Bộ Tài chính đang nghiên cứu điều chỉnh mức thuế suất thuế tiêu thụ đặc biệt đối với một số mặt hàng thân thiện với môi trường. Trong đó, Luật thuế tiêu thụ đặc biệt hiện hành quy định: “Xe ô tô chạy bằng xăng kết hợp năng lượng điện, năng lượng sinh học, trong đó tỷ trọng xăng sử dụng không quá 70% số năng lượng sử dụng” áp dụng thuế suất thuế tiêu thụ đặc biệt “bằng 70% mức thuế suất áp dụng cho xe cùng loại quy định tại các điểm 4a, 4b, 4c và 4d của Biểu thuế quy định tại Điều này”.
Bộ Tài chính cho biết, quy định nêu trên nhằm khuyến khích người tiêu dùng sử dụng các loại xe thân thiện với môi trường là loại xe có hai động cơ: động cơ xăng và động cơ điện. Việc sử dụng loại xe này giúp lượng khí thải ra môi trường thấp hơn nhiều so với loại xe ô tô thông thường khác. Tuy nhiên, Bộ Tài chính cho rằng cần bổ sung quy định rõ loại xe nạp điện bằng hệ thống sạc điện riêng.
3.2. Quan điểm của người tiêu dùng về lợi ích của xe điện với môi trường
Xe điện đang là xu thế của thời đại tiêu dùng “xanh” và thông minh. Những lợi ích của xe điện đối với người dùng đã khiến các chính phủ và nhiều nhà sản xuất trên thế giới công bố kế hoạch cắt giảm việc bán phương tiện sử dụng nhiên liệu xăng, dầu, thay thế bằng các dòng ô tô điện, xe bus điện... Nhờ sự phát triển của công nghệ hiện đại, các dòng xe điện hiện nay là sự kết hợp của thiết kế sang trọng, đẹp mắt và những tiện ích thông minh cùng nhiều ưu điểm nổi trội.
Trong một khảo sát được tổ chức Vero thực hiện vào đầu năm 2023, người tiêu dùng Việt Nam đều đồng ý quan điểm xe điện là phương tiện thân thiện với môi trường khi không có khí thải, góp phần giảm thiểu lượng khí thải nhà kính và các chất gây ô nhiễm so với các phương tiện sử dụng động cơ đốt trong (ICE) truyền thống.
Hình 2: Báo cáo của Vero về quan điểm lựa chọn mua xe điện
Nguồn: Khảo sát của Vero năm 2023
Có đến 2/3 trong số 91 người tham gia khảo sát (bao gồm nam và nữ có độ tuổi từ 18-54) cho biết lý do họ tìm hiểu và cân nhắc mua xe điện, phần lớn cho rằng bảo vệ môi trường là động lực mua hàng chính của họ. Trong khi đó, 69% người tham gia khảo sát cho rằng chi phí vận hành xe điện thấp hơn so với phương tiện chạy bằng nhiên liệu.
Kết quả nghiên cứu gần đây của NielsenIQ (Công ty phân tích dữ liệu và đo lường toàn cầu) cũng cho thấy sự tương đồng với kết quả khảo sát từ Vero, khi 55% người tiêu dùng tại Việt Nam đánh giá cao tính bền vững mà xe điện mang lại, trong khi 24% đang tích cực theo đuổi lối sống bền vững hơn để tiết kiệm tiền.
4. Thách thức khi xe điện gia nhập cuộc đua thị trường
Cũng trong khảo sát này, Vero chỉ ra nguyên nhân dẫn đến việc xe điện phát triển chậm tại Việt Nam khi xem xét lý do cân nhắc mua xe điện từ 2/3 số người tham gia khảo sát. Theo đó, có 3 yếu tố chính khiến người dùng e ngại việc chuyển sang sử dụng xe điện ở thời điểm này:
- Thiếu trạm sạc gây ra lo ngại về khoảng cách di chuyển
- Quá ít người hiểu về công nghệ xe điện
- Giới trẻ là những người ít quan tâm nhất đến xe điện
4.1. Hạn chế về hạ tầng - rào cản lớn cho việc chuyển đổi sang xe điện
Thúc đẩy di chuyển bền vững ở Việt Nam đòi hỏi một hạ tầng tương ứng, bao gồm nguồn cung cấp điện, các trạm sạc, pin và quy trình xử lý pin. VinFast đã lắp đặt 150.000 cổng sạc với khoảng 3.000 trạm sạc tại các vị trí như chung cư bãi đỗ xe, trạm dừng chân và cả trạm xăng dầu. Các trạm sạc của VinFast được xây dựng với nhiều mức công suất khác nhau, bao gồm trạm sạc thông thường 11kW, trạm sạc nhanh 30kW và 60kW, trạm sạc siêu nhanh 250kW và trạm sạc cho xe máy điện 1.2kW.
Trong khi đó, các đơn vị phát triển hệ thống sạc xe điện thông minh như EBOOST và Charge+ cũng triển khai lắp đặt các trạm sạc trên khắp Việt Nam nhằm thúc đẩy việc sử dụng xe điện rộng rãi hơn.
Tuy nhiên, hạn chế về hạ tầng trạm sạc vẫn còn là thách thức lớn khiến người tiêu dùng e ngại chuyển sang sử dụng ô tô điện. Theo đó, đằng sau lý do 90% người dùng không chọn mua xe điện là vì họ cho rằng thiếu hụt hệ thống trạm sạc sẽ ảnh hưởng quá trình sử dụng xe điện, nhất là khi đi xe đường dài.
Như vậy, việc lắp đặt đều đặn các trạm sạc với nguồn điện ổn định trên các tuyến đường phổ biến để đáp ứng nhu cầu di chuyển của người dùng xe điện là vấn đề mà các nhà sản xuất xe điện cần “bắt tay” thực hiện.
4.2. Thông tin về xe điện còn mờ nhạt
Thị trường ô tô điện tại Việt Nam chỉ mới phát triển trong những năm gần đây, do đó, người tiêu dùng vẫn còn e ngại nhiều về tính năng của xe điện so với xe xăng truyền thống - phương tiện quen thuộc trong nhiều thập kỷ. Nhiều người được hỏi trong cuộc khảo sát của Vero thừa nhận rằng họ vẫn còn thiếu kiến thức tổng thể về xe điện, các tính năng công nghệ lẫn tính năng an toàn. Thực tế, có đến 63% người tham gia khảo sát cho biết họ chưa từng đi hoặc lái một chiếc ô tô điện.
Hình 3: Báo cáo của Vero về quan điểm lựa chọn mua xe điện
Nguồn: Khảo sát của Vero năm 2023
Một cuộc khảo sát được thực hiện với 30 người về ý định mua ô tô điện, hơn 50% cho biết họ không mua ô tô điện vì cảm thấy không quen thuộc, trong khi 72% người tham gia khảo sát chọn thang điểm 1 (điểm thấp nhất) khi đánh giá khả năng phân biệt các loại xe điện.
Như vậy, các thương hiệu xe điện nên ưu tiên định hướng cho người dùng Việt Nam nhằm rút ngắn sự thiếu hụt thông tin, phá vỡ những lầm tưởng và thông tin sai lệch về xe điện cũng như chỉ ra được những ưu điểm nổi trội và lợi ích thiết thực mà xe điện mang đến cho cuộc sống hiện nay. Từ đó, trao quyền cho người dùng đưa ra quyết định sở hữu xe điện.
4.3. Xe điện khó “thuyết phục” nhóm khách hàng tiềm năng
Một điều thú vị từ kết quả khảo sát của Vero cho thấy, nhóm khách hàng tiềm năng (độ tuổi từ 18-34) nhận định xe điện là phương tiện thân thiện với môi trường hơn các nhóm khách hàng khác. Tuy nhiên, những người tiêu dùng trẻ này lại ít có xu hướng sở hữu một chiếc xe điện cho riêng mình.
Hình 4: Báo cáo của Vero về quan điểm lựa chọn mua xe điện
Nguồn: Khảo sát của Vero năm 2023
Hiện nay, nhóm khách hàng tiềm năng chiếm hơn 1/2 dân số Việt Nam. Dự kiến đến năm 2030, nhóm người tiêu dùng ở độ tuổi này sẽ đóng góp khoảng 40% vào tổng lượng tiêu thụ của Việt Nam. Tuy nhiên, mặc dù là thế hệ tiếp xúc với công nghệ rất sớm và có nhận thức xã hội cao nhưng nhóm khách hàng tiềm năng lại ít quan tâm đến việc chuyển đổi sang xe điện. Vậy đâu là lý do?
- Sự đa dạng và phát triển của dịch vụ taxi công nghệ giúp người dùng dễ chuyển di chuyển trong và ngoài thành phố.
- Trong bối cảnh tình hình kinh tế hiện nay, chi phí sở hữu và bảo dưỡng một chiếc ô tô (cả điện và xăng) đều cao hơn rất nhiều so với thu nhập của nhóm khách hàng tiềm năng này. Theo kết quả khảo sát từ Vero, những người trong độ tuổi từ 18-34 có thu nhập trung bình từ 10-25 triệu VNĐ. Hơn hết, nhóm người tiêu dùng trong độ tuổi này thích trải nghiệm hơn là sở hữu.
Có thể ở thời điểm hiện tại, người tiêu dùng được coi là nhóm khách hàng tiềm năng chưa thực sự quan tâm đến việc sở hữu xe điện. Nhưng đây vẫn là tệp khách hàng tiềm năng của nhiều thương hiệu. Vì vậy, các thương hiệu xe điện cần liên tục tương tác và giao tiếp với họ để thiết lập các mối quan hệ lâu dài và khuyến khích việc chuyển sang sử dụng xe điện trong tương lai ngay từ bây giờ. Ngoài ra, việc hiểu rõ nhu cầu và sở thích của người tiêu dùng Việt Nam, bao gồm các yếu tố như giá cả, thiết kế và tiện ích cũng cần được đặt ra.
Tổng kết lại, có thể nhận định thị trường xe điện tại Việt Nam bắt đầu chậm nhưng tiềm năng phát triển là rất lớn. Thời điểm này, các thương hiệu tham gia cuộc đua xe điện có cơ hội vàng để tận dụng thị trường bằng cách thu hút người tiêu dùng ở giai đoạn đầu, xây dựng lòng tin và thiết lập một vị thế vững chắc để có được “trái ngọt” dài hạn./.
Lê Anh Tú
Phòng Thông tin và xúc tiến Thương mại - VIOIT